Për Prizrenin që nuk shihet me sy

Prizreni nuk është vetëm ajo çka shihet me sy të lirë. Për me e pa dhe kuptu saktë Prizrenin nuk mjaftojnë vetëm dy sy.

Prizreni nuk është vetëm shtëpitë e bukura me tipare të veçanta estetike, por mbi të gjitha muhabetet e këndshme e aksham sefatë me mysafirë të rregullt në oborret me bahçe dhe dhomat e dekoruara me lezet brenda mureve të shtëpive. Bashkë me kritikat për mishin e pjekur keq pasi të kthehen të shtëpi.

Prizren nuk është vetëm kalldrëmi që shkëlqen me hijeshi sa herë bie shi, por mbi të gjitha historia e shkruar mbi të. Kalldrëmi i Prizrenit është gur dokumentar që e tregon storien e qytetit me gjithë vuajtjet e gëzimet, luftën e paqen, solidaritetin e hijanetllëkun (josinqeritetin) e prizrenalive.

Prizreni nuk është vetëm kishat e xhamitë kryevepra të arkitektëve e ndërtuesve, por mbi të gjitha një komunikim intensiv mes njerëzve të besimeve të ndryshme që vazhdon tash e sa shekuj. Sa shkollë e emancipim aq pushtet kontrollues e patriarkalitet. Sa tolerancë e dashuri aq diskriminim e urrejtje. 

Prizreni nuk është vetëm turqishtja e vet karakteristike e shqipja e papërkryer, por mbi të gjitha aftësia e njerëzve për muhabet deri në katër gjuhë të ndryshme brenda të njëjtës ditë. Me të gjitha brenda, prej shprehjes së respektit deri te dedikoditë (thashethemet), prej mikpritjes deri te racizmi për qylitë (fshatarët).

Prizreni nuk është vetëm Ramazani e Bajrami, pitajkat me vezë e bakllavat, por mbi të gjitha kultivimi i afërsisë familjare e shoqërore dhe muhabetet mbi sofrën e dekoruar me shumë shije artistike për iftar e drekë bajrami. Bashkë me formalitetet “erdha në vizitë sa për adet, i kam edhe 30 kapija (vizita)”. 

Prizreni nuk është vetëm rrugicat e ngushta dhe kapixhikët që i lidhin oborret e të gjitha shtëpive të mahallës, por mbi të gjitha solidaritet mes njerëzve për të ndarë të mirat e të këqijat me kojshitë (dhe karshitë). Ku secili ia din sekretet tjetrit, por vlen kodi françuz “dujdun mi ne japmish, komajm adëni” (s’ka përkthim). 

Prizreni nuk është vetëm lumi që e ndan qytetin në dysh, por mbi të gjitha narracionet e ndërtuara me shekuj për t’u kujdesur për pastërtinë e ujit që një kohë gjarpëronte nëpër të gjitha shtëpitë e qytetit (Kasëmbegu). Dhe legjendat urbane për t’i frikësuar fëmijët që të mos urinonin e pështynin në te.

Prizreni nuk është as idilë as ankth vetëm, nuk është as xhenet as xhenem vetëm, nuk është as për lakmi as për qortim vetëm. Prizreni është vetëm Prizren. Është ajo që vështirë shihet me sy.

Final countdown: Kosovo’s new UNESCO bid

Since 2015, almost nothing has changed with regards to Kosovo’s quest for membership in UNESCO. All erroneous actions and steps that led to failure two years ago are being repeated once again today. There is a total lack of clarity about the application itself, there is no coordination amongst different relevant institutions, there is a lack of sufficient public discussions. The country’s diplomacy continues to be rather anemic, and heritage, education and science have deteriorated even more. More disappointingly, one cannot discern any reflection on the part of the government with regards to the failure it suffered two years ago. And the permanent danger remains that the decision on the application and the leadership of the process depend on two or three politicians. Only a few months away from the next opportunity to apply for membership, the Kosovo government has not taken a definite decision on the matter.

When we failed in 2015, the public demanded accountability from those responsible for the UNESCO application. That accountability manifested itself in the strangest way possible: the Foreign Minister Hashim Thaci became President, while the Deputy Foreign Minister Petrit Selimi became the manager of a large development fund. The likelihood that the same will happen this year, meaning that no one will offer accountability for yet another eventual failure, is very real. That is why the leaders of institutions neglect the question of UNESCO membership with an unbearable ease. To them, the political points they can gain are more important than the aim of membership for the country’s good. This is perhaps because they know that in Kosovo, a system of public accountability does not exist, and this is why a second UNESCO application failure does not endanger them at all. Per usual, the price of their failures is paid only by Kosovo society.

UNESCO is not simply UNESCO. This agency of the United Nations is internationally prestigious as the cultural wing of the UN. Membership in UNESCO–in addition to being proof to the international subjectivity of the state of Kosovo and a step forward towards a much-desired seat at the UN–opens paths for new memberships to important international organizations. Furthermore, it would create endless opportunities for public institutions and civil society to benefit from dozens of this organization’s programs. As a result, failing to join UNESCO is just as important as the membership itself. Especially if we fail twice in a row within two years.

Now that we are at the end of the first quarter of 2017 and we only have a few months left before the next UNESCO conference, the Kosovo government faces a countdown. An absolutely necessary step that the government must take is to open up the playing field for wide and transparent public discussions, which will bring about a deliberative decision about whether we should apply for membership in 2017 or wait until the next round of applications opens in 2019.

In case there is a decision to apply, all of the country’s capacities – from governmental bodies to the academy and civil society – should be mobilized around this objective. Without a comprehensive mobilization of all state and social structures, a renewed effort for membership would be a dangerous action. In 2015, we fell short of three votes, but nothing has been done in the meantime to change the votes. Another discouraging fact is the extremely small number of international recognitions of Kosovo’s independence in the past few years. In addition to lobbying through official diplomatic channels, these social groups need to be active in public diplomacy to convince UNESCO member states to vote positively and oppose the negative Serbian propaganda. And most of all, reforms in cultural heritage management and the improvement of quality in education and other fields related to the work of UNESCO are of vital importance.

Babadimri në Prizren

Unë besoj në babadimër. Si në vitet e fëmijërisë, më të bukurat ndonjëherë, kur besonim në fuqitë e mbinatyrshme. Atëherë kur pas secilit refuzim të prindërve për dhuratë, e përfytyronim babadimrin magjik dhe jetonim të lumtur. E dinim që dhurata do të vjen një ditë dhe se nuk ka pengesë të patejkalueshme. Besoja në babadimër. Edhe sot kam dëshirë të besoj në babadimër. Me gjasë shumë prej jush në këtë moment po më gjykoni për “babadimrin”, e më pak po ju bën përshtypje “besimi”.

Unë besoj në babadimër dhe kam dëshirë që këtë fundvit babadimri ta vizitojë Prizrenin. Dhe kam vetëm një kërkesë për babadimrin për vitin 2017: të mos rrënohet asnjë monument i trashëgimisë kulturore në qytet.

Ndoshta naivisht, por me besim të thellë, po e imagjinoj një Prizren ku të gjithë pa përjashtim e shijojnë me krenari trashëgiminë kulturore, me shumë xhelozi e ruajnë ate dhe mbi të gjitha përfitojnë nga potenciali i saj për ngritje të standardit të jetesës. Një qytet ku të gjitha institucionet e shtetit e kanë shpallur vitin 2016 si kapitullin e fundit të degradimit të qytetit. Ku viti 2016 që u përmbyll me një monument të rrënuar për muaj dhe që mori edhe një jetë fëmije, shpallet si fundi i një epoke të errët të qytetit. Një qytet ku bizneset i shohin monumentet dhe investimin në to si rrugë të duhur për zhvillim të veprimtarisë afariste. Ku potenciali ekonomik i monumenteve shihet si një nga strategjitë e zhvillimit të qytetit dhe zbutjes së papunësisë. Po e imagjinoj një Prizren ku inspektori komunal e prokurori publik nuk shkruajnë dënime e nuk ngrisin aktakuza, por vetëm parandalojnë dëmtime të monumenteve. Një qytet ku pronarët e shtëpive të vjetra nuk pranojnë me asnjë çmim rrënimin dhe në bashkëpunim me institucionet e shtetit, organizatat e shoqërisë civile dhe bizneset sigurojnë fonde për konservimin e shtëpive të tyre duke i funksionalizuar ato si asete me potencial ekonomik. Një Prizren që pret turistë kulturor gjatë gjithë vitit. Një qytet që investon në rritjen e cilësisë së hapësirave publike, ku qytetarët pa dallim i shijojnë parqet, sheshet, trotuaret, lumin, ajrin e pastër, hapësirat kulturore. Po e imagjinoj një Prizren që jeton në harmoni dhe begati me trashëgiminë e vet kulturore dhe që në momentin e anëtarësimit të Kosovës në UNESCO nominohet për Listën Botërore të Trashëgimisë.

Nuk besoni në babadimër? Së paku besoni në mundësinë për një Prizren më ndryshe. Dhe provoni t’ia shtoni këtij besimi pak dashuri si mëlmesë. Kur bëhen bashkë besimi e dashuria, vjen edhe babadimri.

Naivisht, me besim e dashuri,

H

Në Prizren po mbytet shpresa për UNESCO. Dhe jo vetëm.

Vota negative e vitit të kaluar për Kosovën në UNESCO ishte edhe një thirrje, ndoshta e fundit për të konsoliduar sistemin e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore në vend. Sado i dhimbshëm si moment, ai mund të përdorej për reflektim dhe mobilizim shtetëror e shoqëror. Gati një vit pas refuzimit nga UNESCO, kemi mbërritur në gjendje edhe më të rëndë. Në përgatitje për aplikimin e radhës në fund të vitit 2017, Kosova ka pajisur kundërshtarët e anëtarësimit të vet në UNESCO me argumente të reja bllokuese.

Gjatë vitit 2016, vetëm në Prizren – pjesa më e madhe brenda qendrës së mbrojtur historike – janë shkatërruar tetë shtëpi të vjetra. Pjesa më e madhe e tyre kanë qenë monumente të mbrojtura, ndërsa një numër i tyre ndërtesa me potencial të madh për t’u shpallur monument. Ky është trendi më i frikshëm i shkatërrimit të trashëgimisë kulturore viteve të fundit. Më e keqja, të gjitha shenjat tregojnë që degradimi do të vazhdojë, me gjasë me ritëm të shtuar gjatë muajve të ardhshëm. Rrënimi i shtëpive të vjetra gjatë ditëve të fundjavës tashmë është shndërruar në rutinë. Pothuajse të gjitha rastet e shkatërrimit janë realizuar me lejen zyrtare të shtetit. Ndërsa ky vit, në Prizren e shënoi edhe viktimën e parë njerëzore të moskujdesit ndaj trashëgimisë kulturore. Nga dëmi material (e shpirtëror) kemi kaluar edhe në pasoja njerëzore. Shtëpia e cila ia mori jetën Xhenetës 3-vjeçare është në të njëjtën gjendje, vetëmse e rrethuar me gypa kanalizimi. Autoriteteve të shtetit nuk i mjaftoi as tragjedia njerëzore për të rritur seriozitetin.

Prizreni nuk e meriton më të quhet qytet i trashëgimisë kulturore. Në Prizren po mbytet shpresa për anëtarësimin e Kosovës në UNESCO. Çdo rrënim i ri nënkupton një goditje të re për aspiratën e anëtarësimit në UNESCO. Por, më keq se kaq, nënkupton dështim total të shtetit karshi degradimit të trashëgimisë kulturore, i cili tashmë ka marr përmasa alarmante. Në Prizren po e humbim betejën me shkatërruesit e trashëgimisë kulturore. Dhe çmimi më i rëndë që do ta paguajmë nuk do të jetë refuzimi i dytë nga UNESCO.

Ne, gratë dhe burrat e shkelur të kësaj Republike, kërkojmë punë dhe siguri ekonomike

Të dërrmuar nga udhëheqës që politikës i kanë hyrë për t’u pasuruar vetë dhe jo për t’u kujdesur për ne,

Të dënuar për të jetuar në mjerim, pa një vend pune dhe pa asnjë shpresë për një të ardhme më të mirë,

Të pasigurt e të rrezikuar edhe në ato pak vende pune që i ofron administrata e shtetit,

Të pasigurt e të rrezikuar edhe në ato pak vende pune, shpesh as të lajmëruara që i ofrojnë bizneset,

Të manipuluar nga sindikatat e kontrolluara dhe të korrruptuara nga partitë dhe pushteti,

Të mashtruar me premtime bombastike në secilën fushatë zgjedhore,

Të keqtrajtuar në spitalet e shtetit dhe të detyruar në borxhe për të kërkuar shërim në spitale private,

Të privuar nga shërbimet më elementare publike, si uji, rryma e ngrohja,

Të mëshiruar me skema të mjera sociale e pensionale, dhe të privuar nga sigurimet shëndetësore,

Të lodhur nga shkolla e universitete që udhëhiqen nga të padijshmit që torturojnë fëmijë e të rinj, duke i shndërruar në të diplomuar të papunë,

Të plaçkitur edhë në subvencionet e bujkut e bursat e studentit, edhe në tenderat e përmendoreve të luftës e stentat e të sëmurëve nga zemra,

Kërkojmë punë dhe siguri ekonomike.

Sepse një vend i sigurt pune dhe një rrogë për të mbyllur muajin pa borxhe, është e drejtë elementare njerëzore,

Edhe ne, ata qytetarë që kemi një vend pune, kërkojmë siguri ekonomike,

Sepse një vend pune që nuk varet prej vullnetit të shefave të partisë e biznesit, është vetëm minimum i dinjitetit njerëzor,

Sepse asgjë nuk është më e rëndësishme se mundësia për të siguruar kafshatë goje, shërim e arsim për familjen dhe fëmijët tanë.

Durimit tonë i ka ardhur fundi,

Telefonatat mes politikanëve që rahatojnë të afërm nëpër vende pune janë kulmi i poshtërimit dhe shkeljes që mund të na bëhen,

Rahatia dhe pasurimi i një grupi të vogël të lidhur me udhëheqës të korruptuar është mjerimi ynë i përditshëm,

Sa më të pasur ata, aq më të rrezikuar fëmijët tanë,

Sa më të rahatuar ata, aq më e pashresë e ardhmja jonë,

Sa më shumë vetura e vila për ta, aq më pak bukë e ujë për ne.

Ne, gratë dhe burrat e shkelur të kësaj Republike, kërkojmë punë dhe siguri ekonomike,

Nëse gjatë gjithë këtyre viteve, udhëheqësit tanë kanë dështuar në na ofrojnë këtë minimum të dinjitetit dhe sigurisë ekonomike,

Nëse standardi i tyre jetësor është rritur paralelisht me rritjen e mjerimit të qytetarëve,

Dhe nëse ende sot çdo i pesti qytetar jeton me më pak se 1 euro në ditë, dhe çdo i dyti qytetar është i papunë,

Dhe nëse edhe ata pak të punësuar në çdo moment rrezikojnë të mbeten pa punë kur shefave të partisë a shefave të biznesit ua prishin qefin,

Dhe nëse asnjë gjykatë a gjykatës në këtë vend nuk e ka guximin të na mbrojë të drejtën e punës,

Ky vend është bërë tërësisht i pajetueshëm.

Ne sot ngritemi për t’i kundërshtuar të gjithë ata që këtë vend e bënë të pajetueshëm,

Ngritemi dhe protestojmë kundër shkeljes së dinjitetit njerëzor,

Ngritemi dhe protestojmë kundër mjerimit që çdo ditë po thellohet,

Ngritemi dhe protestojmë sot, për të mirën tonë dhe sidomos të fëmijëve tanë,

Nuk do ta pranojmë më shumë këtë poshtërim,

Nuk do ta pranojmë më shumë këtë mjerim,

Nuk do ta pranojmë më shumë këtë plaçkitje,

Sepse nuk na ka mbet më asgjë, nuk na kanë lënë asgjë pa na marrë,

Ngritemi për të thënë se, vetëm shpresën nuk do të mund të na merrni,

Ne besojmë në një shtet më të mirë dhe në një jetë të dinjitetshme,

Dhe këtë do ta arrijmë vetë, sepse ju i keqpërdorët të gjitha mundësitë që ju besuam,

Ne, gratë dhe burrat e shkelur të kësaj Republike, ngritemi dhe protestojmë kundër shkatërruesve të shtetit dhe shkelësve të dinjitetit njerëzor.

Kërkojmë punë e siguri ekonomike, dhe atë do ta marrim.

Pa u ndalur as edhe për një moment, derisa të arrihen qëllimet tona.

Killers in senior public positions

The first instinct of a killer, in most cases, is denying responsibility for the crime. To enforce their claim, the killer habitually goes further by blaming another for the crime. With these actions, however conscious and hopeless the killer is, they play the last card to save themselves from being held responsible for the most ghastly act; taking another person's life.

Last week, a three-year-old girl lost her life in Prizren as a result of the collapse of an old house. A few hours after the tragedy, Prizren Municipality officials, as well as officials from the Ministry of Culture, distanced themselves from the responsibility, and blamed each other. For them, a lost life was less important than distancing themselves from responsibility. Before expressing any condolences for the tragedy, they rushed to absolve themselves of the crime.

Prizren's Historical Center is the most degraded part of Kosovo, despite a great number of legal and institutional mechanisms existing for its protection. For years now, many local and international reports have regularly appealed to authorities, calling on them to act to stop the degradation. In fact, throughout the last couple of years, even the Municipality's and Ministry's reports found that there had been increasing degradation. State officials had found that the level of degradation was highest among the old houses on Marin Barleti street, where the tragedy happened last week. However, they did not act.

The Prizren Municipality itself had found that these houses no longer had physical stability, and considered them a permanent risk to the lives of citizens. They did not provide safe, alternative housing for the poor families who lived in these houses temporarily, and neither did they place physical protection around the houses, so that other residents of the neighborhood and pedestrians would keep a safe distance. After all, parts of the wall and the roof of the house collapsed on children that were playing outside, on the street. At that moment, any of our children could have been there, simply passing by.

On the other hand, the Ministry of Culture had itself identified these houses as endangered cultural heritage properties, which required preventive measures through emergency interventions. Not one cent has been invested in the rehabilitation of these houses, which are part of the List of Cultural Heritage Sites. Exactly one month earlier, on the same street, 20 meters away from the location where the tragedy happened, another house collapsed; at that time, good luck had saved the citizens that were passing by on that road. But even this most recent "warning" did not produce action on the authorities' part.

Responsibility in this case is very clear. The Prizren Municipality and the Ministry of Culture, as well as the Ministry of Spatial Planning as the main responsible entity for the Law for the Historical Center of Prizren, as a result of their inaction, caused last week's tragedy. Their negligence produced fatal consequences, and for this reason, the leaders of these institutions must be prosecuted. They should be accused of murder. Article 8 of Kosovo's Penal Code specifies that criminal offenses can be commited through action and inaction. Furthermore, this article specifies that criminal offenses are commited through inaction when the perpetrator does not act as they are obliged to.

This tragedy should be called what it is: murder. The least that the leaders of these institutions are morally obliged to do is to resign. They must receive the deserved punishment for the murder of a three-year-old, as a result of their inaction, by neglecting all warnings and clear findings. This would be the only moral compensation for the girl's family, and the only opportunity to prevent further tragedies.

Vrasës me pozita të larta publike

Instinkti fillestar i një vrasësi në të shumtën e rasteve është mohimi i autorësisë së krimit. Për të forcuar pretendimin e tij, vrasësi rëndom shkon edhe më tej duke e fajësuar tjetrin për krimin e kryer. Me këto veprime, sado i vetëdijshëm që është i pashpresë, vrasësi e përdor kartën e fundit për të shpëtuar veten nga përgjegjësia për aktin më makabër të mundshëm, të privuarit e tjetrit nga jeta.

Javën e kaluar, një vajzë tre vjeçare humbi jetën në Prizren si pasojë e shembjes së një shtëpie të vjetër. Pak orë pas tragjëdisë, si zyrtarët e komunës së Prizrenit ashtu edhe ata të Ministrisë së Kulturës u distancuan nga përgjegjësia dhe e fajësuan njëri-tjetrin. Për ta, një jetë e humbur kishte më pak rëndësi se distancimi nga përgjegjësia. Para se të shprehnin çfarëdo keqardhje për tragjedinë, ata nxituan të shfajësojnë veten nga ky krim.

Qendra Historike e Prizrenit është zona më e degraduar në gjithë shtetin e Kosovës, përkundër një numri të madh mekanizmash ligjor e institucional për mbrojtjen e saj. Me vite të tëra, raporte të shumta vendore e ndërkombëtare rregullisht kanë apeluar për veprim të autoriteteve përgjegjëse në ndaljen e degradimit. Madje, gjatë dy viteve të fundit edhe raportet e vetë komunës dhe ministrisë kishin konstatuar dinamikë në rritje të degradimit. Në veçanti, zyrtarët e shtetit kishin konstatuar degradimin e shtëpive të vjetra në rrugën Marin Barleti, aty ku ndodhi tragjedia e javës së kaluar. Megjithatë, nuk ndërmorën asnjë veprim.

Komuna e Prizrenit vetë kishte konstatuar humbjen e qëndrueshmërisë fizike të këtyre shtëpive duke i konsideruar si rrezik permanent për jetën e qytetarëve. As nuk siguruan banim alternativ e të sigurt për familjet e varfëra që jetonin përkohsisht në ato shtëpi dhe as nuk vendosën mbrojtje fizike përreth për t’i mbajtur banorët tjerë të lagjes dhe kalimtarët e rastit në distancën e duhur të sigurisë. Fundja, pjesë të murit dhe kulmit të shtëpisë u shembën mbi fëmijët të cilët po luanin jashtë, në rrugë. Aty në atë moment mund të ishin fëmijët e secilit prej nesh, thjesht duke kaluar rastësisht andej.

Në anën tjetër, Ministria e Kulturës vetë i kishte evidentuar këto shtëpi si prona të rrezikuara të trashëgimisë kulturore, që kanë nevojë për masa parandaluese përmes intervenimeve emergjente. Asnjë cent nuk kanë investuar në sanimin e gjendjes së këyre shtëpive që janë pjesë e Listës së Trashëgimisë Kulturore. Saktësisht një muaj më parë, në të njëjtën rrugë, 20 metra larg këtij rasti ishte shembur një shtëpi tjetër, ku vetëm fati i mirë i kishte shpëtuar qytetarët që po ecnin asaj rruge. Por as ky “paralajmërim” i fundit nuk prodhoi veprim të autoriteteve.

Përgjegjësia në këtë rast është shumë e qartë. Komuna e Prizrenit dhe Ministria e Kulturës, bashkë edhe me Ministrinë e Planifikimit Hapësinor si përgjegjëse kryesore për Ligjin për Qendrën Historike të Prizrenit, si rezultat i mosveprimit të tyre kanë shkaktuar tragjedinë e javës së kaluar. Neglizhenca e tyre ka prodhuar pasoja fatale dhe për këtë arsye bartësit e këtyre institucioneve duhet të ndiqen penalisht. Akuza që duhet të rëndojë mbi ta është vepra penale e vrasjes. Neni 8 i Kodit Penal të Kosovës saktëson se vepra penale mund të kryhet me veprim ose me mosveprim. Më tej, ky nen saktëson se vepra penale kryhet me mosveprim kur kryesi nuk e ndërmerr veprimin të cilin ka qenë i obliguar ta ndërmerr.

Këtë tragjedi duhet ta quajmë me emrin e vet të saktë: vrasje. Më e pakta që obligohen moralisht bartësit e këtyre institucioneve është ofrimi i dorëheqjes. Ndërsa ata duhet të marrin dënimin e merituar për vrasjen e tre vjeçares si pasojë e mosveprimit të tyre, duke i neglizhuar të gjitha paralajmërimet dhe konstatimet e dukshme. Ky do të ishte i vetmi kompensim moral për familjen e vajzës dhe e vetmja mundësi për të parandaluar tragjedi të reja.

Votuesve të Ramadan Mujës

Në nëntorin e vitit 2013, derisa qytetarët e Prizrenit po shkonin në vendvotime, Ramadan Muja ishte në përfundim të një procesi të gjatë gjyqësor. Ai po akuzohej për keqpërdorim të pushtetit, ndërsa gjithë ata qytetarë që ishin nisur për të votuar për kryetarin e ardhshsëm të komunës e dinin këtë. Por kjo akuzë e rëndë nuk çonte aspak peshë për një grup prej 25 mijë votuesish të Prizrenit. Ata dhe ato, që përbëjnë një të tretën e votuesve të Prizrenit vendosën të votojnë për Ramadan Mujën. Pas pak muajsh, gjykata do të merrte vendimin e shumëpritur, duke e shpallur fajtor kryetarin që kishte hyrë tashmë në mandatin e tij të tretë në krye të Prizrenit.

Derisa i dënuari për keqpërdorim pushteti Ramadan Muja ende vazhdon të mbajë pozitën e tij dhe as që e ka konsideruar ndonjëherë dorëheqjen nga momenti i dënimit, javën e kaluar në qytetin që qeveriset prej tij ndodhi një tragjedi. Pas gjithë atyre dështimeve në tetë vitet e tij në krye të komunës, ku bën pjesë edhe një vendim fajësues gjykate, një tre vjeçare u detyrua të paguajë me jetë çmimin e keqqeverisjes. Me mosveprimin e tij dhe drejtorëve që i ka emëruar vetë për mënjanimin e faktorëve të dukshëm të rrezikut në rrugën Marin Barleti, ai u bë shkaktar i drejtpërdrejtë i vdekjes së vajzës tre vjeçare. Ramadan Muja, një i dënuar për keqpërdorim pushteti, njeri pa minimum të etikës publike, i paaftë për të qeverisur, personifikim i skandaleve, tashmë është shndërruar edhe në vrasës.

Të dashur votues të Ramadan Mujës,

Jam thellësisht i dëshpëruar që e ndaj hapësirën e njejtë të jetesës me juve. Nuk po mund të kuptoj se çfarë soji i njeriut mund të jeni për të votuar një fundërrinë në krye të komunës edhe pas gjithë atyre dështimeve. A nuk ju mjaftuan dy mandate të qeverisjes me dështime të panumërta në çdo segment të jetës? A nuk ju mjaftoi procesi gjyqësor dhe akuza për keqpërdorim pushteti? A nuk ju mjaftuan rezultatet e të gjitha anketave që tregonin për nivelin e lartë të pakënaqësisë qytetare me shërbimet publike në Prizren? Me votën tuaj e keni prodhuar një udhëheqës totalisht të papërgjegjshëm si ndaj qytetarëve ashtu edhe ndaj drejtësisë. Dhe ka qenë çështje kohe kur i njëjti, pas gjithë këtyre të bëmave do të degradonte edhe në vrasës. Me konsistencën tuaj për ta mbajtur në pushtet pavarësisht dështimeve të shumta, e keni prodhuar edhe tragjedinë. Si keni mund të jeni kaq budallenj për të mos e vërejtur që po e çoni qytetin në dështim dhe tragjedi? Dhe mbi të gjitha, a u desh patjetër të ndodhte një tragjedi që të kuptoni se çfarë fundërrine keni votuar?

A po ju vjen turp? A po e ndieni peshën e krimit? Apo jeni aq të pavëmendhsëm e të pandërgjegjshëm sa, po të kandidonte për një mandat tjetër, sërish do ta votonit për kryetar?

Prizren: dispatch from a war zone

In the hallway of Prizren’s city hall, a heated debate was taking place. A large number of citizens had come to participate in what the organizers were grotesquely calling ‘a semi-public meeting’. Although it was a public discussion on a law, citizens were told that only those with invitations could attend the meeting, dividing citizens into those with the right to attend a public discussion, and those who did not enjoy this right. Everything had been well thought out and planned beforehand, all the way down to the pathetic speeches of the protagonists and the presence of the bodyguards within the chamber.

It was October 2011. The head of the International Civilian Office at the time, Pieter Feith, and the Minister of Environment and Spatial Planning Dardan Gashi, were attempting their last effort to advertise the bill on the Historic Centre of Prizren as a democratic process. At the time they say that this Law would be the strongest guarantee that the degradation of the old city would be stopped and that the historic area would be developed. The entire public campaign and opposition, all their arguments, were mercilessly stomped on and the law was passed by Kosovo Parliament under great pressure, forcing even those MPs who had refused the bill in the first round to alter their vote.

Prizren is the most famous city in Kosovo for its cultural heritage, for its unique historic zone in the country. Both in architectural and intangible heritage, the city is one of the most renowned examples of multiculturalism in practice. Although it was promoted as an added guarantee to the protection and development of heritage, the Law on Prizren’s Historic Centre was ratified completely against the local community’s will. Furthermore, this law also created an unprecedented institutional mechanism, the Cultural Heritage Council, a public authority within the municipality that counts religious clerics among its members. Moreover, the pressure to pass this law against the opposition of the local community, revealed one of the most harmful paradigms of international assistance in Kosovo: wherever there is a problem, a law or a policy needs to be ratified. This provided ample room for all those consultancies which reported “an achievement,” although laws are only tools for solving a problem and not an end in itself.

Today, in terms of cultural heritage protection, the historic centre of Prizren can be considered a war zone. The entire area is considered protected, but in the last year alone there were 11 reported cases of demolitions, five cases of serious damage, and 15 illegal interventions. In one egregious example, an 18th century house was demolished with no permission and the owner operates an illegal parking lot. There is a court case pending for destroying the property. This year, the speed of the zone’s degradation has accelerated. Enduring criminal activity is being witnessed inside the historic centre, an area of 44 hectares with over 20 legal and institutional mechanisms in place to provide for its protection and development. By far, the historic centre of Prizren is the most degraded area in the entire country. Even the authorities admit that in 90 per cent of cases there are failures to comply with construction permits.

In February 2014 a special Task Force for the Historic Centre of Prizren, comprised of all relevant authorities, was established in an effort to halt illegal activity in the area. However, to date it has held only eight meetings and managed to review only 35 cases, almost all of which are related to very minor deviations such as the design of windows or fences, overlooking difficult cases. Last, but not least, around 30 parking lots operate in the area, most of them illegal. Despite dozens of reported cases, there are no criminal convictions for the destruction of cultural heritage to date.

A recently published report finds that about 3 million euros have been spent within a short period of time on the restoration of 10 cultural heritage monuments in Prizren. Today, almost all of these monuments are closed to the public and they generate no money at all from potential economic activity. Only one even has a management plan. Millions of euros from the Kosovo taxpayers and international donors spent on restoration have produced closed-off monuments, which do not serve the purpose of such investments.

More than anything else, the Historic Centre of Prizren is an issue of rule of law — or the lack of it. The entire area is desperately trapped between two pernicious forces, the business community on one side and incompetent and unwilling state institutions on the other. Paradoxically, the international community’s backing for Kosovo’s efforts to become a UNESCO member were not accompanied by a strong commitment to create an effective system of cultural heritage management. The concern is that if international authorities do not react to the devastation of Prizren’s heritage, it will be perceived as a silent legitimization of the degradation. Neutrality in such a situation would be perceived as choosing the side of the perpetrators. The pressure the international community exercised to adopt the Law on the Historic Centre of Prizren aimed to prevent the continuation of degradation. However despite the law being in force, it is not bringing the desired change and Prizren’s heritage is systematically and rapidly deteriorating.

If Pieter Feith and Dardan Gashi had been more careful at the time, they would understand the central argument of the citizens’ opposition. The argument was that the heritage was well covered by laws and various mechanisms, but Prizren was nevertheless being destroyed because there was no implementation of the existing laws. Consequently, all of the energy and the pressure should be exercised not in drafting and ratifying a new law, but in the consolidation of state mechanisms that would protect heritage. The only difference between 2008 and today is that the city is even more destroyed, while the opposition’s argument still stands.

A couple of days ago we lost another monument in Prizren. It was the fifth case of devastation of a cultural heritage property in Prizren in a month. Even worse, dozens of other old buildings remain in such a bad condition that new cases of demolitions will likely follow soon. Nearly four years after its adoption, the Law on the Historic Centre of Prizren has not helped in reversing negative trends, let alone provide for protection and development for the area.

In this state of chaos and uncertainty regarding the future of the historic centre, one thing is certain: the abundant laws and policies are not helping at all. In the case of Prizren, law enforcement should mean a policy of punishment. Until the first conviction for ‘damaging cultural heritage’ is issued, the destruction will not cease. Secondly, the central authorities responsible for cultural heritage urgently need to assess the conditions and invest in the most endangered buildings of the area through preventive measures (emergency interventions). Third, the area is in need of a vision which would allow for development through an efficient system of management. A concrete management plan can offer concrete tools for protecting the historic centre beyond legal protection. The reformation of the management system of cultural heritage, which goes beyond the local needs in Prizren, implies the permanent protection of properties, the drafting of management plans, giving properties a function, investmenting in restoration and educating heritage professionals. The most important task, and at once the most difficult for us all, is reaching consensus between all parties, businesses included, for a development plan of the historic centre with conservation as an unnegotiable principle.

The rejection of the UNESCO bid last year taught us a good lesson, regardless of how painful the results might have been. UNESCO membership should not be a goal in itself, but the result of building an efficient system for cultural heritage management. It is hypocritical to pretend that we are rich in cultural heritage while we have institutions that have no clue how –or no will — to stop the degradation of this heritage.

Padi për shtetin që po e shkatërron Prizrenin

Sipas ligjeve të Kosovës, përgjegjësia primare për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore bie mbi institucionet e shtetit. Edhe në rastet kur dëmtimi i një monumenti shkaktohet nga veprimi i individit, institucionet kanë përgjegjësi ligjore dhe penale për veprime parandaluese dhe ndëshkuese. Ajo çka po ndodh në Qendrën Historike të Prizrenit tash një kohë të gjatë është manifestimi më i qartë i mosinteresimit të shtetit për t’i përmbushur këto obligime ligjore.

Tanimë po shihet që të gjitha format e përdorura të presionit qytetar nuk po japin rezultat dhe trashëgimia kulturore në Prizren po vazhdon të shkatërrohet me dinamikë të shtuar. Vetëm në javën e fundit janë shkatërruar tre monumente në Prizren, ndërsa viteve të fundit janë raportuar dhjetëra raste të dëmtimit të trashëgimisë. Deri sot, askush nuk është ndëshkuar për këto veprime, që sipas Kodit Penal të Kosovës paraqesin vepra të rënda penale, të dënueshme me burgim deri në tri vite.

Nëse edhe më tutje nuk do të ndërmerret asnjë veprim institucional, forma e fundit e veprimit mbetet padia ndaj institucioneve të shtetit. Me heshtjen dhe mosveprimin e tyre, institucionet e shtetit po i shkelin ligjet e Kosovës dhe me këtë po bëhen bashkëpjesëmarrës në krimin ndaj trashëgimisë kulturore.

Forma e fundit e veprimit për ta shpëtuar Qendrën Historike është padia ndaj bartësve të institucioneve që janë përgjegjëse për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, përfshirë: Ministrin e Kulturës Kujtim Shala, Ministrin e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ferid Agani, Kryetarin e Prizrenit Ramadan Muja dhe Kryeprokurorin e Prizrenit Sylë Hoxha.

Natyrisht, bashkë me ta, do të duhej të paditeshin edhe disa bartës tjerë institucional, pjesë e sistemit shtetëror për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore.