Prizreni është qytet i kapur. Prapa fasadës së “bukur” historike e kulturore të tij fshihet një “twilight zone”. Brenda kësaj zone veprojnë grupe të organizuara që publiken e shohin si mundësi për përfitime personale. Janë grupe e individë që publiken e kanë shndërruar në private, në dëm të qytetit. Ata e dinë mirë se sa më i varfër qyteti, aq më të pasur ata, dhe anasjelltas. Qyteti i zhvilluar është ankthi i tyre më i madh. Prandaj, bëjnë çmos për të ruajtur këtë relacion. Deri tani, po ia dalin për mrekulli. Qytetin, vazhdojnë ta mbajnë të ngufatur. Prizreni është qytet i kapur dhe po mbahet i tillë dhunshëm. Prizreni është qytet pa hapësirë publike, mbi të cilin po ushtrohet dhunë në mënyrë sistematike.
Akti fillestar i dhunës mbi qytetin ndodhi në kohën e rindërtimit dhe
sanimit të dëmeve fizike të luftës së fundit. Një kastë injorante politike
kishte ndarë mendjen për të “modernizuar” qytetin. Vendimi ishte i prerë, kalldrëmi
do të largohej nga rrugët e qytetit dhe vendin e tij do të zinte asfalti. Me
largimin e gurëve mbi të cilët është gdhendur historia e qytetit kishte filluar
procesi i shlyrjes së kujtesës. Këto ishin faqet e para të rrëfimit të ri për
qytetin. Për shpëtimtarët e ri të qytetit, ata të vërtetit. Dhe për orientimin
e ri të qytetit, atë “Europian”. Rradhën e kishin ndërtesat, të cilat ishin
përkujtuese se qyteti kishte traditë kulturore edhe para vitit 1999. Një pjesë
e tyre u eliminuan në tërësi, ndërsa të tjerat u neglizhuan dhe si pasojë u
vetëshkatërruan.
Ndërkohë, grupet kriminale veç kishin filluar t’i akomodonin interesat e
tyre afariste, kudo që gjenin një vend të lirë. Kur nuk e gjenin atë hapësirë,
e krijonin vetë. Mbindërtime ilegale, rrënime të shtëpive të vjetra për të
ndërtuar hotele e zona parkingu, zaptime të zonave të këmbësorëve për të
vendosur më shumë tavolina e karrige. Askush nuk i pengonte, e nuk i pengojnë
as sot. Sepse ata nuk janë vetëm. Prokurorë shteti e drejtorë komune vazhdojnë
të pinë kafe në ato vende, ndërsa detyra e tyre duhej të ishte iniciimi i
hetimeve dhe nxjerrja e vendimeve për rrënim. Kultura e mosndëshkimit ishte emri
tjetër i kësaj “twilight zone”. Qyteti tashmë ishte dorëzuar, ata ishin zotët e
ri të hapësirës publike.
Nuk përfundon me kaq. Manifestimi më i dhimbshëm i dhunës ndaj qytetit
ndodh me paranë publike. Politika e qytetit nuk është ndalur asnjë moment të
investojë në projekte të infrastrukturës, duke sjellur interpretime nga më të
çoroditurat në hapësirën publike. Sheshe betoni duke i prerë drunjtë, ura të
reja me arkitekturë morbide, fontana në formë topthash, restaurime të
monumenteve me materiale të huaja. Dhe të gjitha këto pa e pyetur askënd. Një
numër i vogël individësh, brenda dhe jashtë qeverisë së qytetit, e nganjëherë
edhe brenda edhe jashtë, janë shndërruar në pronarë të hapësirës publike. Ata i
bashkon dhe i mban të fuqishëm tenderi.
Kapja e qytetit e ka larguar qytetarin nga hapësira publike. E shumta që
mund të bëjnë sot qytetarët është të pinë kafe në hapësirën publike të qytetit.
Gjithçka tjetër është e ndaluar dhe i takon dikujt tjetër. Në vend se të jenë
pjesëmarrës direkt në bërjen dhe ruajtjen e kësaj hapësire, qytetarët janë
shndërruar në habitues pasiv që i nënshtrohen diktatit të të fortëve injorantë.
Para syve të tyre, qyteti është transformuar në diçka që që as vetë nuk e
njohin. Kujtesa e tyre për qytetin është sulmuar në mënyrën më brutale të
mundshme. Prizreni është shembulli më i dhimbshëm i humbjes së më të vlefshmes
për qytetarin. Me këtë, qytetarët janë shndërruar në të huaj në vendin e tyre,
që qytetin e përjetojnë vetëm si hapësirë për kryerjen e nevojave utilitare të
përditshmërisë. Me humbjen e hapësirës publike, në Prizren po humb edhe nocioni
i së mirës së përbashkët.
Jo rrallë herë është tentuar të çkapet qyteti dhe të rifitohen hapësirat
publike. Përpjekjet vazhdojnë edhe sot, por ato mbeten të pamjaftueshme dhe
shpesh margjinale. Për fat të keq, e tëra ka marr formën e një beteje mes dy
mendësive. Njërës, që e dashuron qytetin dhe tjetrës, që e zhvat ate. Derisa të
parët flasin për hapësirën publike si e mirë e përbashkët, të dytët e shohin si
mundësi për përfitime personale. Ne flasim për kujtesën, demokracinë dhe
mirëqenien, e ata për narrativin çlirimtar, kleptokracinë dhe paranë.
Rezistenca ndaj kapjes duhet të forcohet dhe të zhvillohet në çdo cep të
hapësirës publike. Nëse rezultatet nuk mund të arrihen shpejt, duhet të synojmë
nga një metër katror çkapje të hapësirës publike në ditë. Dhe kështu, hap pas
hapi deri në kthimin e qytetit te qytetarët. Një rast inkurajues është
organizimi qytetar për të shpëtuar Kino Lumbardhin, një tjetër hapësirë publike
që u kanos nga privatizimi dhe apetitet tjera gllabëruese. Iniciativa për ta
mbrojtur Lumbardhin dhe për ta kthyer atë në shërbim të qytetarit është model
që duhet replikuar edhe në pjesët tjera të qytetit.
Reagimi që filloi me protestën gjatë Dokufest dhe vazhdoi me Iniciativën
për Lumbardhin prodhoi efekte të shpejta. Komuna e Prizrenit shpalli kinon zonë
me interes të përgjithshëm publik dhe kërkoi ndaljen e privatizimit, derisa
shpejt pasoi edhe konfirmimi i Ministrisë së Kulturës se kino ka status të
mbrojtjes ligjore dhe si e tillë do të jetë pjesë e Listës së Trashëgimisë
Kulturore. Pjesë e iniciativës është edhe peticioni i qytetarëve, ndërsa përveç
Prizrenit nënshkrimet janë mbledhur edhe në qytetet tjera të Kosovës. Aktualisht,
diskutimi mbi Lumbardhin po zhvillohet brenda një trupi ad-hoc
ndër-institucional që po angazhohet për gjetjen e modaliteteve ligjore për t’ia
kthyer kinon qytetarëve. Bashkimi i shoqërisë civile ka prodhuar një cilësi të
re edhe në angazhimin institucional në Kosovë, duke i sjellë të gjithë rreth
tryezës për të krijuar një precedent pozitiv në shtetin që ka humbur qindra
monumente dhe ka degraduar hapësirën e vet publike këto 16 vite.
Hapësirën publike, e cila po na mohohet duhet ta rikthejmë vetë, sepse ne
jemi publiku. Në të kundërt, do të vazhdojmë ta paguajmë haraçin për
shfrytëzimin e hapësirës tonë.
No comments:
Post a Comment